การอนุญาโตตุลาการเป็นกระบวนการระงับข้อพิพาทที่เคารพเจตนาของคู่สัญญาเป็นสำคัญ ดังนี้ หลักเสรีภาพในการแสดงเจตนาตามกฎหมายว่าด้วยนิติกรรมสัญญาซึ่งเป็นหลักทั่วไปนั้น ย่อมถูกนำมาใช้บังคับแก่กระบวนการอนุญาโตตุลาการด้วย คู่สัญญามีเสรีภาพที่จะตกลงกันในเรื่องต่าง ๆ เกี่ยวกับกระบวนการอนุญาโตตุลาการได้ เช่น
- การเลือกประเภทของการอนุญาโตตุลาการ
- สถานที่ทำการอนุญาโตตุลาการ
- ผู้ทำหน้าที่อนุญาโตตุลาการ
- กฎหมายที่ใช้บังคับแก่ข้อพิพาท ฯลฯ
อย่างไรก็ตาม แม้คู่สัญญาจะไม่ได้ตกลงกันในเรื่องใดไว้ ก็ไม่ทำให้สัญญาอนุญาโตตุลาการเป็นอันใช้บังคับไม่ได้แต่อย่างใด เนื่องจากกฎหมายได้บัญญัติกำหนดประเด็นนั้น ๆ ไว้รองรับแล้ว ซึ่งระบบนี้เรียกว่า ระบบ “two level” ตัวอย่างเช่น พระราชบัญญัติอนุญาโตตุลาการ พ.ศ. 2545 มาตรา 7 ที่กำหนดว่า ในกรณีที่คู่สัญญามิได้ตกลงกันในเรื่องวิธีการส่งเอกสารไว้ ก็ให้ส่งโดยทางไปรษณีย์ลงทะเบียน หรือไปรษณีย์ลงทะเบียนตอบรับ เป็นต้น
ที่มา คำอธิบาย พระราชบัญญัติอนุญาโตตุลาการ พ.ศ.2545 โดย รศ.ดร.ธวัชชัย สุวรรณพานิช